Nỗ lực chấm dứt tình trạng doanh nghiệp (DN) chây ỳ chậm đóng, trốn đóng BHXH, BHYT luôn là nhiệm vụ được cơ quan BHXH tập trung xử lý. Thực tế cho thấy, đã có rất nhiều giải pháp, phương án được triển khai và mang lại hiệu quả, góp phần bảo vệ quyền lợi NLĐ được tốt nhất…

Ở địa phương “đầu tàu” TP.Hồ Chí Minh, từ nhiều năm qua, công tác xử lý nợ đọng BHXH, BHYT luôn được lãnh đạo BHXH Thành phố đặc biệt quan tâm. Theo ông Trần Dũng Hà- Phó Giám đốc BHXH TP.Hồ Chí Minh, tuyên truyền, phổ biến chính sách, pháp luật vẫn sẽ là giải pháp đầu tiên được cơ quan BHXH thường xuyên triển khai. Bởi, cơ quan BHXH luôn mong muốn trước hết là nhắc nhở nhẹ nhàng, qua đó giúp DN và người lao động (NLĐ) hiểu và tuân thủ nghiêm pháp luật.

“Công tác tuyên truyền có thể thông qua các phương tiện truyền thông, báo chí; phối hợp với các sở, ban ngành, địa phương thực hiện tuyên truyền, phổ biến pháp luật, chế độ, chính sách cho DN, NLĐ thông qua nhiều hình thức. Đồng thời, phối hợp với Công đoàn cơ sở, Trung tâm Xúc tiến Thương mại và Đầu tư tổ chức nhiều hoạt động như tuyên truyền, đối thoại để trực tiếp giải đáp thắc mắc cho DN và NLĐ”, ông Trần Dũng Hà cho biết.

Song song đó, để kịp thời phát hiện DN vi phạm pháp luật BHXH, BHYT, công tác phối hợp cũng được BHXH Thành phố tăng cường. Đáng chú ý như: Phối hợp với cơ quan Thuế chia sẻ, rà soát dữ liệu thuế thu nhập cá nhân với việc đóng BHXH cho NLĐ tại các DN; chủ động phối hợp với các sở, ngành, địa phương triển khai kế hoạch công tác thanh tra, kiểm tra hàng năm; phối hợp chặt chẽ với Ban Quản lý các KCX-CN, Khu Công nghệ cao và LĐLĐ Thành phố trong việc đôn đốc, nhắc nhở DN tuân thủ nghĩa vụ đóng BHXH, BHYT…

Về giải pháp cụ thể, ông Trần Dũng Hà phân tích, BHXH Thành phố sẽ lên kế hoạch gửi thư nhắc nợ đối với DN nợ trên 3 tháng và số tiền nợ từ 50 triệu đồng trở lên. Đồng thời, xây dựng kế hoạch kiểm tra đối với những DN chậm đóng từ 3 tháng trở lên nhưng không khắc phục. Bên cạnh đó, thường xuyên công khai danh tính các DN chậm đóng BHXH kéo dài, có số tiền nợ lớn trên các phương tiện báo chí, truyền thông…

“Thời gian qua, BHXH TP.Hồ Chí Minh đang tập trung tăng cường công tác kiểm tra, nhất là tại các DN hoạt động trong lĩnh vực xây dựng, giao thông vận tải, giao hàng nhanh, thương mại, dịch vụ… để kịp thời chấn chỉnh vi phạm và kiên quyết xử phạt vi phạm hành chính. Đồng thời, đẩy mạnh hướng dẫn cài đặt và phát triển ứng dụng VssID nhằm giúp NLĐ có thể tự kiểm tra việc đóng BHXH, BHYT của DN có đầy đủ không. Thời gian tới, cơ quan BHXH sẽ tiếp tục đồng hành chặt chẽ với LĐLĐ, các sở, ngành, đoàn thể và UBND các cấp để có thể bảo vệ tốt nhất quyền lợi cho NLĐ”, ông Trần Dũng Hà nhấn mạnh.

Trong khi đó, ông Đặng Văn Lý- Phó Giám đốc BHXH tỉnh Gia Lai cho hay, tại Gia Lai, trước mắt cơ quan BHXH vẫn áp dụng các giải pháp “truyền thống” gồm: Kiểm tra theo kế hoạch, đột xuất để phát hiện kịp thời tình trạng chậm đóng, trốn đóng; tham mưu xử phạt vi phạm hành chính; phối hợp với các ngành liên quan thanh tra, kiểm tra, đôn đốc. Đồng thời, thường xuyên công khai danh sách DN chậm đóng BHXH trên các phương tiện thông tin đại chúng…

“Trong thời gian tới, chúng tôi đang tính đến phương án tập hợp chứng cứ, củng cố hồ sơ đối với những DN không thực hiện quyết định, kết luận thanh tra (nếu có) đến cơ quan Công an và kiến nghị điều tra, khởi tố theo quy định của Bộ luật Hình sự”, ông Đặng Văn Lý thông tin.

Ngoài ra, theo ông Lý, một số giải pháp mới, có tính đột phá trong xử lý tình trạng chây ỳ đóng BHXH cũng được BHXH tỉnh Gia Lai đưa ra. Đáng chú ý như: Đề nghị ngân hàng, tổ chức tín dụng khác không thực hiện nghiệp vụ cho vay ưu đãi đối với trường hợp đơn vị, DN đang chậm đóng BHXH từ 3 tháng trở lên; xây dựng quy định về việc đơn vị SDLĐ chậm đóng BHXH, BHYT không được tham gia đấu thầu, nhận thầu hoặc thực hiện các công trình, dịch vụ của Nhà nước, hoặc công trình, dịch vụ công cộng khác. Thậm chí, ông Lý còn mạnh dạn đề nghị cấp có thẩm quyền cấm xuất cảnh ra nước ngoài đối với chủ DN chậm đóng từ 3 tháng trở lên; cơ quan Thuế ngừng cấp hóa đơn; thu hồi giấy phép kinh doanh đối với DN chậm đóng BHXH kéo dài.

Để xử lý tình trạng chây ỳ đóng BHXH, ông Phạm Xuân Hải- Phó Giám đốc BHXH tỉnh Khánh Hòa cho biết, cơ quan BHXH đã đồng loạt triển khai nhiều giải pháp, như: Phát hành văn bản đôn đốc thu nợ gửi DN; cơ quan BHXH trực tiếp đến làm việc với những DN nợ từ 1 tháng trở lên để đôn đốc… Bên cạnh đó, BHXH tỉnh còn phối hợp với các ngân hàng triển khai thu, thu nợ BHXH, BHYT; tạo điều kiện cho DN mở tài khoản tại ngân hàng được vay vốn để nộp BHXH, BHYT nhằm giảm áp lực tài chính cho DN; phối hợp với các ngân hàng trích từ tài khoản tiền gửi của DN để truy đóng BHXH, BHYT.

“Thực hiện chỉ đạo của Tỉnh ủy, UBND tỉnh, trong thời gian tới, BHXH tỉnh Khánh Hòa sẽ phối hợp với Sở Nội vụ và các sở, ngành, địa phương tăng cường các giải pháp thu, thu nợ, xử lý trốn đóng BHXH. Bên cạnh đó, Công an tỉnh phối hợp với BHXH tỉnh xem xét, khởi tố các tội phạm trong lĩnh vực BHXH, BHYT theo đúng quy định pháp luật…”, ông Hải nhấn mạnh.

Một trong những giải pháp được nhiều NLĐ kỳ vọng sẽ có tác dụng răn đe, bảo vệ hữu hiệu quyền lợi cho NLĐ, đó là khởi tố hình sự DN vi phạm. Tuy nhiên, chỉ riêng tại TP.Hồ Chí Minh, kể từ khi Bộ luật Hình sự (sửa đổi) có hiệu lực đến nay, đã có hơn 80 hồ sơ kiến nghị xử lý hình sự được cơ quan BHXH chuyển sang cơ quan Công an, nhưng chưa có vụ nào được khởi tố.

Về vấn đề này, Thượng tá Ngô Thuận Lăng- Phó Trưởng phòng Cảnh sát Kinh tế (Công an TP.Hồ Chí Minh) cho biết, việc chưa có vụ án nào về BHXH trên địa bàn được khởi tố chủ yếu liên quan đến việc xác định hành vi trốn đóng BHXH, BHYT. Đồng thời, nhiều trường hợp do thay đổi pháp nhân hoặc giải thể, phá sản để tránh né các nghĩa vụ phải thực hiện đối với NLĐ, gây rất nhiều khó khăn cho quá trình điều tra, xác minh; hoặc rất khó xác định số tiền trốn đóng BHXH theo Điều 216 Bộ luật Hình sự. Do vậy, Thượng tá Ngô Thuận Lăng đề nghị, sau khi thanh tra, kiểm tra, cần làm rõ được số tiền trốn đóng, tiền chậm đóng và tiền lãi, nhằm xác định thiệt hại do hành vi trốn đóng BHXH của người vi phạm gây ra…

Cũng về vấn đề này, Luật sư Nguyễn Giang Nam- Đoàn Luật sư TP.Hồ Chí Minh phân tích, để xử lý DN nợ BHXH và bảo vệ quyền lợi cho NLĐ, hiện có nhiều phương án xử lý. Đối với cơ quan BHXH, có thể tăng cường công tác kiểm tra, xử phạt vi phạm hành chính; đồng thời, cơ quan BHXH cũng có thể đề xuất cơ quan Thanh tra tiến hành thanh tra đối với những DN vi phạm với số tiền lớn và thời gian kéo dài. “Đây vẫn là những giải pháp chính, được duy trì thường xuyên và là biện pháp quan trọng trong đôn đốc, cảnh báo và xử lý vi phạm trong thực hiện pháp luật BHXH, BHYT”, Luật sư Nam nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, theo Luật sư Nam, tại Khoản 1 Điều 14 Luật BHXH năm 2024 đã có quy định về thẩm quyền khởi kiện đòi nợ BHXH của tổ chức Công đoàn. Đồng thời, Công đoàn cũng có thể thực hiện hoạt động giám sát và kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền xử lý hành vi vi phạm pháp luật về BHXH; tham gia thanh tra, kiểm tra việc tuân thủ pháp luật BHXH… Trong thời gian tới, với sự vào cuộc tích cực, mạnh mẽ của tổ chức Công đoàn, đây được coi là một nhân tố, được đặt nhiều kỳ vọng trong công tác bảo vệ quyền lợi BHXH, BHYT của NLĐ.

Đối với việc xử lý hình sự, Luật sư Nguyễn Giang Nam nhận định, Luật BHXH năm 2024 có hiệu lực từ tháng 7/2025, về cơ bản đã làm rõ hành vi trốn đóng BHXH. Đặc biệt, tại Điều 39 của Luật, đã xác định cụ thể mốc thời gian chậm trễ 60 ngày thực hiện nghĩa vụ đóng BHXH, BHYT. Đây là căn cứ quan trọng để các ngành chức năng xem xét, áp dụng trong quá trình xử lý, để bảo vệ quyền lợi cho NLĐ.