Hiện nay, tình trạng chậm đóng, trốn đóng BHXH vẫn diễn ra khá phổ biến nhất là khối doanh nghiệp tư nhân, doanh nghiệp nhỏ gây ảnh hưởng đến quyền lợi của người lao động. Mặc dù cơ quan đã công khai danh sách doanh nghiệp vi phạm trên các phương tiện truyền thông, trang Web của cơ quan BHXH, thậm chí đã xử phạt vi phạm hành chính một số đơn vị nhưng số nợ đọng BHXH vẫn chưa hề giảm.

Thậm chí, BHXH TP. Hồ Chí Minh đã áp dụng biện pháp cưỡng chế, khấu trừ từ tài khoản tổ chức vi phạm nhưng cũng gặp nhiều khó khăn do tài khoản không có số dư hoặc các tổ chức tín dụng không hợp tác cung cấp thông tin theo yêu cầu, khiến tình trạng này kéo dài nhiều năm.

Tính đến cuối tháng 8/2025, trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh có 25.855 doanh nghiệp chậm đóng BHXH từ 3 tháng trở lên, với số tiền hơn 4.000 tỷ đồng, ảnh hưởng đến hơn 200.000 lao động.
Nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên, theo BHXH TP. Hồ Chí Minh, do nhận thức về BHXH, BHTN, BHYT của nhiều chủ doanh nghiệp, nhất là đối với doanh nghiệp tư nhân chưa đầy đủ; khâu tổ chức thực thi chính sách, chế độ chưa đủ chặt chẽ và nghiêm khắc để xử lý các trường hợp vi phạm. Người lao động một mặt do sức ép việc làm, một mặt do chưa hiểu biết đầy đủ về chính sách cho nên chưa chủ động đấu tranh với chủ sử dụng lao động để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bản thân. Thậm chí có tình trạng người lao động đã thỏa thuận với chủ doanh nghiệp để không phải nộp BHXH, BHYT.

Còn nhiều doanh nhiệp lợi dụng những quy định chưa chặt chẽ của pháp luật để không tham gia, tham gia không đầy đủ, không đúng mức lương. Nhiều doanh nghiệp cố tình vận dụng các khoản không phải đóng để trốn mức đóng BHXH dẫn đến ở một số doanh nghiệp mức tiền lương tham gia BHXH cho người lao động còn thấp hơn các khoản không phải đóng.

Nhiều đơn vị mặc dù đã được thanh tra, kiểm tra đôn đốc thực hiện và xử lý vi phạm hành chính nhưng các đơn vị không chấp hành Quyết định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực BHXH, BHTN, BHYT và số tiền chậm đóng.

Thiệt thòi thuộc về người lao động

Theo quy định Luật BHXH 2024, việc chậm đóng, trốn đóng BHXH làm người lao động không được giải quyết kịp thời các chế độ ngắn hạn như ốm đau, thai sản, trợ cấp thất nghiệp; không được xác nhận quá trình đóng để làm thủ tục hưởng chế độ. Về lâu dài, thời gian chưa đóng không được tính vào tổng thời gian tham gia, ảnh hưởng trực tiếp đến điều kiện hưởng lương hưu, mức hưởng lương hưu và quyền lợi tử tuất của thân nhân khi người lao động qua đời.

Việc chậm đóng, trốn đóng BHXH gây ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của người lao động

Quyền lợi trước mắt của người lao động bị ảnh hưởng do không được hưởng trợ cấp ốm đau, thai sản; không được chi trả khi khám chữa bệnh BHYT; chốt sổ BHXH khi nghỉ việc không đủ quá trình tham gia BHXH.

Quyền lợi lâu dài bị ảnh hưởng bởi việc chậm đóng, trốn đóng sẽ làm gián đoạn quá trình đóng BHXH của người lao động, ảnh hưởng đến tổng thời gian tham gia BHXH. Thời gian đóng BHXH không đủ có thể dẫn đến việc người lao động không đủ điều kiện hưởng lương hưu và các trợ cấp khác làm ảnh hưởng đến an sinh xã hội lâu dài.

Những điểm mới của Luật BHXH 2024 liên quan đến việc xử lý doanh nghiệp chậm đóng, trốn đóng BHXH và việc áp dụng luật vào thực tế

Luật BHXH 2024 đã bổ sung nhiều quy định chặt chẽ hơn để xử lý tình trạng doanh nghiệp nợ, trốn đóng BHXH. Cụ thể, luật phân biệt rõ hành vi chậm đóng và trốn đóng; quy định doanh nghiệp trốn đóng từ 60 ngày trở lên sẽ bị xử phạt, phải nộp đủ số tiền nợ và tiền lãi phát sinh, đồng thời có thể bị xử lý hình sự nếu vi phạm nghiêm trọng. Các doanh nghiệp vi phạm còn bị công khai thông tin, không được tham gia thi đua, khen thưởng. Luật BHXH 2024 bảo đảm quyền lợi hợp pháp, chính đáng của người lao động.

Các quy định mới của Luật BHXH 2024 đã sửa đổi, bổ sung nhiều biện pháp, chế tài xử lý tình trạng chậm đóng, trốn đóng BHXH. Cụ thể:

- Quy định rõ hơn về chậm đóng, trốn đóng BHXH, BHTN được quy định tại Điều 38, 39 Luật BHXH.

+ Chậm đóng: Chưa đóng hoặc đóng chưa đầy đủ số tiền phải đóng theo hồ sơ tham gia BHXH bắt buộc, BHTN đã đăng ký; Không đăng ký hoặc đăng ký không đầy đủ số người phải tham gia BHXH bắt buộc trong thời hạn 60 ngày kể từ ngày hết thời hạn quy định tại khoản 1 Điều 28 của Luật này; Không đăng ký hoặc đăng ký không đầy đủ số người phải tham gia BHTN trong thời hạn 60 ngày kể từ ngày hết thời hạn phải tham gia BHTN theo quy định của pháp luật về BHTN.

+ Trốn đóng: Sau 60 ngày theo quy định mà người sử dụng lao động không đăng ký hoặc đăng ký không đầy đủ số người phải tham gia BHXH bắt buộc; không đăng ký hoặc đăng ký không đầy đủ số người phải tham gia BHTN; đăng ký tiền lương làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc, BHTN thấp hơn quy định; không đóng hoặc đóng không đầy đủ số tiền đã đăng ký BHXH bắt buộc, BHTN và các trường hợp khác bị coi là trốn đóng BHXH bắt buộc, BHTN theo quy định của Chính phủ.

- Quy định nộp số tiền bằng 0,03%/ngày tính trên số tiền BHXH, BHTN chậm đóng và số ngày chậm đóng vào quỹ BHXH, quỹ BHTN và hoãn xuất cảnh đối với các chủ doanh nghiệp chậm đóng BHXH.

- Xử phạt vi phạm hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định của pháp luật đối với trốn đóng BHXH và xử phạt vi phạm hành chính theo quy định của pháp luật đối với chậm đóng.

- Ngoài ra, để đảm bảo quyền lợi của người lao động, Luật BHXH đã bổ sung trách nhiệm của người sử dụng lao động phải bồi thường cho người lao động nếu không tham gia hoặc tham gia BHXH bắt buộc không đầy đủ, kịp thời mà gây thiệt hại đến quyền, lợi ích hợp pháp của người lao động.

Những biện pháp BHXH TP. Hồ Chí Minh đang triển khai để thu hồi nợ BHXH, bảo vệ quyền lợi của người lao động. Những khuyến nghị đưa ra.

BHXH TP. Hồ Chí Minh phối hợp chặt chẽ với các sở, ngành liên quan để xử lý tình trạng chậm đóng, trốn đóng BHXH. Cụ thể, các cơ quan cùng trao đổi dữ liệu, tăng cường thanh tra, kiểm tra liên ngành, áp dụng biện pháp xử phạt hành chính, cưỡng chế thi hành, thậm chí chuyển hồ sơ sang cơ quan điều tra nếu có dấu hiệu trốn đóng nghiêm trọng. Đồng thời, phối hợp công khai danh sách doanh nghiệp vi phạm trên các phương tiện truyền thông, nhằm tạo sức ép xã hội, bảo đảm việc xử lý dứt điểm, kịp thời, bảo vệ quyền lợi chính đáng của người lao động.

Phối hợp với cơ quan thuế để có thông tin về hoạt động sản xuất kinh doanh, thực tế về sử dụng lao động, trao đổi, rà soát dữ liệu về đăng ký kinh doanh, lao động, và kê khai thuế (nhất là thuế thu nhập cá nhân) để đối chiếu với việc đóng BHXH, kịp thời phát hiện và quản lý các doanh nghiệp có dấu hiệu gian lận về số lao động thực tế.

Khuyến nghị:

Đối với doanh nghiệp:

Nên chủ động lập kế hoạch tài chính để đảm bảo nguồn tiền đóng BHXH, BHYT và BHTN. Phối hợp chặt chẽ với cơ quan BHXH để giải quyết kịp thời các vướng mắc, sai sót trong quá trình đóng BHXH, đảm bảo thông tin của người lao động được cập nhật chính xác. Tổ chức các buổi tuyên truyền hoặc cung cấp thông tin để người lao động hiểu rõ về quyền lợi và trách nhiệm của mình trong việc tham gia BHXH, BHYT, BHTN.

Tuân thủ và chấp hành đúng các quy định của pháp luật về BHXH, BHYT, BHTN, bao gồm cả quy định về hợp đồng lao động. Đảm bảo đóng BHXH đầy đủ, đúng hạn và đủ số tiền đã thu của người lao động, tránh để xảy ra tranh chấp. Chủ động giải quyết những vướng mắc phát sinh trong quan hệ lao động liên quan đến chính sách BHXH, BHYT đảm bảo quyền và lợi ích chính đáng của người lao động.

Đối với người lao động:

Cần thường xuyên kiểm tra thông tin về quá trình đóng BHXH, BHYT, BHTN của mình thông qua ứng dụng VssID - BHXH số hoặc cổng thông tin điện tử của BHXH Việt Nam. Chủ động tìm hiểu về quyền lợi, nghĩa vụ của mình trong việc tham gia BHXH, BHYT, BHTN.