Năng suất lao động là một phần thiết yếu trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh của cả nền kinh tế và từng doanh nghiệp; đồng thời, là yếu tố then chốt thúc đẩy tăng trưởng kinh tế phát triển bền vững.

Trong bối cảnh phức tạp của khu vực cũng như thế giới về bất ổn chính trị, dịch Covid-19… Chính phủ đã có sự nỗ lực và hành động thống nhất góp phần bảo đảm mục tiêu phục hồi, phát triển kinh tế - xã hội, vừa cơ cấu lại nền kinh tế theo hướng hội nhập sâu, tự chủ và bền vững. Tuy nhiên, ở nhóm các mục tiêu về chất lượng tăng trưởng, năng suất lao động (NSLĐ), phát triển thị trường, doanh nghiệp và đổi mới sáng tạo vẫn còn chưa đáp ứng được mục tiêu đề ra. Các chỉ số đo lường đang thể hiện NSLĐ có tốc độ tăng trưởng chậm.

Năng suất lao động tăng góp phần vào việc đạt các mục tiêu tăng trưởng.

Bình quân giai đoạn 2021 - 2025 chỉ đạt 5,24%/năm, thấp hơn nhiều so với mục tiêu 6,5% và thấp hơn đáng kể so với các nước trong khu vực. Những ngành có NSLĐ cao vượt trội so với mức trung bình của cả nước lại có tỷ trọng lao động rất thấp... 66,5% số lao động nằm trong các ngành có NSLĐ thấp hơn bình quân cả nước. Đặc biệt ngành nông - lâm - thủy sản có NSLĐ chỉ bằng 39,73% NSLĐ bình quân cả nước nhưng có số lao động chiếm 27,54% tổng lao động có việc làm. Thực tế cho thấy, nâng cao NSLĐ là một trong những vấn đề cốt lõi đối với nền kinh tế Việt Nam hiện nay, là điều kiện tiên quyết để Việt Nam thu hẹp tốc độ phát triển với các nước trong khu vực, hiện thực hóa khát vọng phát triển đất nước.

Như vậy, có thể hiểu cơ cấu ngành góp phần không nhỏ trong đà tăng trưởng chậm của NSLĐ. Một số nghiên cứu còn chỉ ra khả năng áp dụng khoa học - công nghệ của các doanh nghiệp Việt Nam còn nhiều hạn chế. Theo Báo cáo Firm-Level Technology Adoption in Vietnam (WorldBank - Ngân hàng Thế giới), dù việc tiếp cận Internet là phổ biến, các doanh nghiệp Việt Nam lại có mức độ sẵn sàng kỹ thuật số thấp. Tỷ lệ các cơ sở có trang web riêng, mạng xã hội hoặc sử dụng điện toán đám mây còn nhỏ. So với các doanh nghiệp quốc tế, khoảng cách công nghệ của Việt Nam trong các chức năng kinh doanh cơ bản như kiểm soát chất lượng, lập kế hoạch sản xuất, bán hàng và tìm nguồn cung ứng vẫn còn lớn. Ngành sản xuất là lĩnh vực chịu khoảng cách công nghệ lớn nhất. Các công nghệ thuộc cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 như trí tuệ nhân tạo (AI), internet vạn vật (IoT), và dữ liệu lớn (Big Data) vẫn chưa được các doanh nghiệp Việt Nam ứng dụng rộng rãi.

Theo đánh giá, NSLĐ vốn dĩ có quan hệ chặt chẽ với chất lượng tăng trưởng, phát triển thị trường doanh nghiệp và đổi mới sáng tạo. Thậm chí có người khẳng định nếu tìm được giải pháp căn bản thay đổi NSLĐ thì sẽ dẫn đến các yếu tố tích cực cho phần còn lại.

Do vậy, để nâng cao NSLĐ cần đẩy mạnh cải cách về thể chế, chính sách, nâng cao chất lượng xây dựng và thực thi pháp luật, chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, hiệu quả quản trị quốc gia; tạo khung khổ pháp luật, môi trường thuận lợi thúc đẩy phát triển khởi nghiệp; đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, phát triển kinh tế số. Tăng cường tính minh bạch trong hành chính công; cải cách tiền lương và cách thức đánh giá cán bộ nhằm giảm thiểu tệ nạn tham nhũng, nâng cao hiệu quả bộ máy công vụ góp phần giảm chi phí phi chính thức cho doanh nghiệp. Tiếp tục tái cơ cấu kinh tế gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng, trọng tâm là hoàn thành sắp xếp đơn vị hành chính để kiến tạo không gian phát triển mới, tiến bộ, khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo gắn với tăng trưởng xanh và bền vững.

TS. Nguyễn Lê Hoa - Trưởng phòng Nghiên cứu năng suất, Viện Năng suất Việt Nam (cũ) khẳng định, lương và NSLĐ có quan hệ mật thiết với nhau. Nhưng đến hiện tại vẫn chưa thể xác định cái nào là hệ quả của cái nào. Nhưng có một thực tế có thể khẳng định, tăng lương tối thiểu sẽ dẫn đến tăng động lực và hiệu suất của NLĐ. Mức lương tốt hơn có thể giúp cải thiện sức khỏe thể chất và tinh thần của NLĐ, giảm căng thẳng và tăng sự hài lòng với công việc. Khi không còn phải lo lắng về việc đáp ứng các nhu cầu cơ bản, họ có thể tập trung hơn vào công việc và nâng cao hiệu suất lao động.

Cùng với đó, chất lượng nguồn nhân lực là một trong những nhân tố quyết định đến tăng NSLĐ, song với thực trạng nguồn nhân lực như hiện nay sẽ là một khó khăn lớn cho các doanh nghiệp có thể đứng vững và cạnh tranh trên thị trường với các doanh nghiệp nước ngoài. Mặt khác, trong bối cảnh kinh tế số phát triển nhanh chóng, các nhà máy “không công nhân”, “không ánh đèn” đang ngày càng phổ biến, kéo theo nhiều vị trí việc làm đang dần bị thay thế sức lao động. Vì vậy, nếu không muốn bị đào thải NLĐ cần chú trọng nâng cao NSLĐ của chính mình.

Mặt khác, NLĐ cần chủ động rèn luyện ý thức nghề nghiệp, tuân thủ nghiêm kỷ luật lao động, xây dựng tác phong công nghiệp chuyên nghiệp. Đồng thời, thể hiện thái độ làm việc nghiêm túc, tận tâm và gắn bó lâu dài nhằm góp phần thiết thực vào sự phát triển bền vững của doanh nghiệp. Tiếp tục học tập, rèn luyện, cập nhật tri thức mới nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, kỹ năng làm việc trong môi trường hội nhập; có khả năng thích nghi cao với chuyển dịch cơ cấu sản xuất của doanh nghiệp, nền kinh tế.

Nguyệt Hà