Luật Bảo hiểm xã hội (BHXH) 2024 mở rộng đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc, trong đó các chủ hộ kinh doanh nộp thuế theo phương pháp kê khai sẽ phải thực hiện nghĩa vụ đóng bảo hiểm từ 1/7/2025. Vi phạm quy định này không chỉ bị xử phạt lên tới 75 triệu đồng mà còn phải nộp đủ tiền BHXH cùng lãi chậm đóng, nhằm bảo vệ quyền lợi người lao động và nâng cao tính minh bạch.
Hơn 12.300 chủ hộ kinh doanh tham gia BHXH bắt buộc
Chủ hộ kinh doanh là một trong những đối tượng quan trọng trong nền kinh tế nhỏ lẻ, vừa đóng góp vào thu ngân sách, vừa tạo việc làm cho lao động tại địa phương. Tuy nhiên, việc thực hiện nghĩa vụ đóng BHXH bắt buộc đối với chủ hộ kinh doanh vẫn còn nhiều hạn chế. Luật BHXH năm 2024 đã mở rộng đối tượng tham gia, nhằm bảo đảm quyền lợi cho người lao động và tăng tính minh bạch trong hệ thống bảo hiểm.
Cả nước đã có hơn 12.300 chủ hộ kinh doanh tham gia BHXH bắt buộc
Theo Luật BHXH 2024, từ ngày 1/7/2025, chủ hộ kinh doanh của hộ kinh doanh có đăng ký kinh doanh nộp thuế theo phương pháp kê khai sẽ thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc. Đối với các chủ hộ kinh doanh còn lại, quy định này sẽ áp dụng từ năm 2029. Việc mở rộng đối tượng nhằm bảo đảm công bằng và bảo vệ quyền lợi chính đáng của người lao động, đồng thời nâng cao trách nhiệm của các chủ hộ kinh doanh trong việc thực hiện nghĩa vụ xã hội.
Chủ hộ kinh doanh nếu vi phạm quy định về đóng BHXH bắt buộc sẽ phải chịu chế tài xử phạt vi phạm hành chính, mức phạt có thể lên tới 75 triệu đồng, tùy theo tính chất và mức độ vi phạm. Đồng thời, người vi phạm còn phải thực hiện các biện pháp khắc phục hậu quả, bao gồm nộp đủ số tiền BHXH và BH thất nghiệp phải đóng, cùng với khoản lãi tính theo quy định. Chính sách này nhằm tăng sức răn đe và bảo đảm quyền lợi người lao động.
Để triển khai hiệu quả chính sách BHXH bắt buộc cho chủ hộ kinh doanh, toàn hệ thống BHXH Việt Nam đã thực hiện nhiều giải pháp đồng bộ. Các biện pháp này gồm tuyên truyền rộng rãi để chủ hộ hiểu rõ quyền lợi, trách nhiệm và các chế tài liên quan; ban hành văn bản hướng dẫn, rà soát thông tin các chủ hộ kinh doanh thuộc diện tham gia BHXH; đồng thời tổ chức hội nghị, cử cán bộ trực tiếp hỗ trợ lập hồ sơ.
Bên cạnh đó, BHXH Việt Nam phối hợp chặt chẽ với chính quyền địa phương và các sở, ngành liên quan để vận động chủ hộ kinh doanh tham gia BHXH bắt buộc. Qua rà soát, đến nay cả nước đã có hơn 12.300 chủ hộ kinh doanh thuộc diện nộp thuế theo phương pháp kê khai tham gia BHXH bắt buộc. Mức tiền lương đóng BHXH bình quân cho chủ hộ khoảng 3,5 triệu đồng/tháng, đảm bảo quyền lợi cơ bản và ổn định tài chính.
Một số địa phương có số lượng chủ hộ tham gia BHXH bắt buộc lớn như Thành phố Hồ Chí Minh trên 1.960 người, Hà Nội hơn 1.160 người, Vĩnh Long trên 780 người, Hải Phòng 720 người và Đồng Nai khoảng 750 người. Các tỉnh Thái Nguyên, Lâm Đồng cũng có gần 600 chủ hộ tham gia. Đây là kết quả bước đầu trong việc mở rộng diện đóng BHXH, đồng thời giúp nâng cao nhận thức và tuân thủ pháp luật.
Thực hiện đầy đủ BHXH, tránh vi phạm pháp luật
Tuy nhiên, trong quá trình triển khai vẫn còn những trường hợp chủ hộ kinh doanh chưa tham gia BHXH bắt buộc, hoặc đã tham gia nhưng chưa đóng đủ, đóng chậm hoặc chiếm dụng tiền đóng BHXH của người lao động. Một số chủ hộ kinh doanh vừa là chủ hộ vừa là người lao động theo hợp đồng với doanh nghiệp, nên cũng tham gia BHXH theo doanh nghiệp. Việc phân loại và kiểm soát đối tượng là nhiệm vụ quan trọng để hạn chế sai phạm.
Hành vi trốn đóng BHXH là nghiêm cấm. Theo Điều 39 Nghị định số 12/2022/NĐ-CP, hành vi chậm đóng, đóng không đúng mức quy định hoặc chiếm dụng tiền BHXH sẽ bị phạt từ 12% đến 15% tổng số tiền phải đóng, tối đa không quá 75 triệu đồng. Những trường hợp không đóng cho toàn bộ người lao động thuộc diện bắt buộc sẽ bị phạt từ 18% đến 20% tổng số tiền phải đóng, nhưng tối đa vẫn 75 triệu đồng.
Đặc biệt, hành vi trốn đóng BHXH, bảo hiểm thất nghiệp hoặc làm sai lệch hồ sơ để hưởng mức đóng thấp hơn quy định sẽ bị phạt từ 50 đến 75 triệu đồng. Đây là các trường hợp nghiêm trọng, nhưng nếu chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự, vẫn phải nộp đủ tiền BHXH, bảo hiểm thất nghiệp và thực hiện các biện pháp khắc phục hậu quả. Biện pháp này đảm bảo người lao động được hưởng quyền lợi đầy đủ.
Ngoài phạt tiền, người vi phạm còn phải nộp khoản lãi bằng hai lần lãi suất đầu tư quỹ BHXH bình quân năm trước, tính trên số tiền chậm đóng và thời gian vi phạm. Trường hợp người vi phạm không tự giác, cơ quan BHXH có thể phối hợp với ngân hàng, kho bạc, tổ chức tín dụng để trích tiền từ tài khoản của chủ hộ kinh doanh nhằm đảm bảo thu hồi đầy đủ các khoản BHXH và bảo hiểm thất nghiệp.
Việc mở rộng diện tham gia BHXH bắt buộc cho chủ hộ kinh doanh không chỉ bảo vệ quyền lợi của người lao động mà còn góp phần nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật. Chính sách này tạo nền tảng cho hệ thống an sinh xã hội vững chắc hơn, đồng thời giảm thiểu tình trạng trốn đóng, chiếm dụng tiền BHXH, bảo đảm công bằng và minh bạch trong quản lý tài chính xã hội.
Sự chủ động của toàn hệ thống BHXH Việt Nam, từ tuyên truyền, hướng dẫn hồ sơ đến phối hợp với địa phương, đã giúp nhiều chủ hộ kinh doanh nắm rõ quyền lợi và nghĩa vụ. Điều này đồng nghĩa với việc tăng tỷ lệ tham gia BHXH, nâng cao mức độ tuân thủ pháp luật, đồng thời hạn chế rủi ro pháp lý cho chính chủ hộ và bảo vệ lợi ích chính đáng của người lao động.
Nhìn chung, việc áp dụng chế tài nghiêm minh, kèm biện pháp khắc phục hậu quả và giám sát chặt chẽ là giải pháp quan trọng để thực thi Luật BHXH năm 2024. Khi chế tài đủ mạnh, chủ hộ kinh doanh sẽ nhận thức rõ trách nhiệm, từ đó góp phần bảo vệ an sinh xã hội, tăng tính công bằng và minh bạch, đồng thời nâng cao hiệu quả quản lý tài chính quốc gia.
Thanh Hằng
