Luật Bảo hiểm xã hội năm 2024 có hiệu lực từ ngày 1/7/2025 với nhiều chế tài mạnh nhằm xử lý tình trạng chậm, trốn đóng BHXH. Song để Luật đi vào cuộc sống, điều quan trọng nhất là tổ chức thực thi nghiêm minh.
Quy định ngày càng chặt chẽ
Từ ngày 1/7/2025, Luật BHXH năm 2024 chính thức có hiệu lực đã tăng cường chế tài xử lý nghiêm khắc đối với hành vi chậm đóng và trốn đóng BHXH nhằm bảo vệ tối đa các quyền lợi của người lao động (NLĐ) cũng như nâng cao tính tuân thủ pháp luật BHXH của người sử dụng lao động (SDLĐ).
Thanh kiểm tra giúp các doanh nghiệp tuân thủ quy định pháp luật về BHXH, BHYT.
Điểm mới là Luật phân định rõ các hành vi như: Chậm đóng là đóng thiếu, chậm, không đầy đủ BHXH trong 60 ngày. Trốn đóng là không lập hoặc lập không đầy đủ danh sách NLĐ tham gia BHXH sau 60 ngày kể từ thời hạn quy định. Từ đó, bổ sung thêm chế tài cụ thể, trực diện với người SDLĐ. Riêng với hành vi trốn đóng, người SDLĐ còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định của pháp luật.
Đáng chú ý, Nghị định số 274/2025/NĐ-CP quy định về chậm đóng, trốn đóng BHXH, BHYT, BH thất nghiệp đã xác định rõ thời điểm chuyển từ “chậm đóng” sang “trốn đóng” BHXH và tăng chế tài xử phạt hành vi “trốn đóng” BHXH đã tạo áp lực lớn đối với không ít doanh nghiệp (DN) tại thời điểm này.
Tuy vậy, theo đánh giá của BHXH Việt Nam, cùng với các quy định pháp luật, toàn ngành BHXH đã tăng cường công tác kiểm tra, đôn đốc thu nộp, nhưng tính đến quý III/2025, tổng số tiền chậm đóng BHXH, bảo hiểm y tế (BHYT) và bảo hiểm (BH) thất nghiệp là 18.427 tỉ đồng của 217.199 đơn vị và chiếm 3,30% tổng số phải thu. Đáng chú ý, riêng TP. Hồ Chí Minh cũng có 19.836 đơn vị chậm đóng BHXH từ 3 tháng trở lên.
Nhận định về tình trạng chậm đóng BHXH, ông Hoàng Văn Cường- Đoàn ĐBQH TP Hà Nội cho rằng, khi NLĐ làm việc cho các tổ chức, doanh nghiệp, chủ lao động phải trả tiền công cho họ và phải trích phần đóng BHXH. Các quy định hiện hành cho phép đóng BHXH chậm hơn đến một tháng so với thời gian trả lương nhằm tạo điều kiện cho chủ SDLĐ có thời gian thu xếp nguồn kinh phí để ưu tiên trả lương cho NLĐ. Thế nhưng, sau đó vẫn phải thực hiện nghĩa vụ đóng BHXH để đảm bảo quyền lợi cho NLĐ.
Dù là một chính sách nhân văn nhưng trên thực tế, nhiều DN lại lợi dụng điều này để chậm đóng BHXH, thậm chí có DN còn cố tình không khai báo BHXH. Như vậy, vô hình trung, DN đã chiếm dụng số tiền phải đóng vào quỹ BHXH để NLĐ được hưởng về sau. Về lâu dài, khi DN gặp khó khăn, phải đóng cửa, phá sản, tiền đóng BHXH cũng sẽ đi theo chủ DN. “Rõ ràng, trong hai trường hợp trốn đóng và chậm đóng BHXH đều ảnh hưởng nghiêm trọng đến lợi ích trực tiếp của NLĐ và các yếu tố về phúc lợi xã hội của quốc gia. Những vấn đề này xảy ra khá phổ biến, đặc biệt, tại nhiều DN nước ngoài với số lượng lao động lớn nhưng cố tình chậm đóng, lùi thời gian đóng hoặc thậm chí trốn đóng. Sau đó, các DN đóng cửa, phá sản và kéo theo luôn phần BHXH biến mất”, ông Cường nêu thực tế.
Chuẩn hóa hành vi tuân thủ pháp luật của DN
Phân tích cụ thể Nghị định số 274/2025/NĐ-CP, bà Nguyễn Thị Ngọc Anh - Giám đốc Công ty Luật TNHH Toàn cầu ATA cho rằng, so với việc chỉ được đề cập chung chung về hành vi “nợ, chậm, trốn đóng” trước đây thì nay Nghị định số 274 đã xác định rõ ràng và có thể đo lường được ranh giới giữa hành vi “chậm đóng” và “trốn đóng”. “Điểm đột phá của Nghị định số 274 là thiết lập một “ranh giới pháp lý minh bạch” giữa hành vi “chậm đóng BHXH cho NLĐ” và hành vi “trốn đóng BHXH cho NLĐ”, bà Ngọc Anh nhấn mạnh.
Thanh tra lao động (cũ) phối hợp BHXH Đồng Nai (cũ) thanh kiểm tra đơn vị chậm đóng BHXH.
Cũng theo bà Nguyễn Thị Ngọc Anh, theo quy định DN sẽ bị xác định là có hành vi trốn đóng BHXH nếu thỏa mãn 2 yếu tố: Yếu tố ý chí (mang tính cố ý, chiếm dụng hoặc che giấu nghĩa vụ) và yếu tố thời gian (quá thời hạn Luật định). Theo Nghị định số 274, ngoại trừ hành vi không kê khai, không nộp hồ sơ tham gia, cố tình kê khai thấp hơn mức phải đóng BHXH cho NLĐ, đối với các hành vi chậm đóng về mặt thời gian, cơ quan BHXH đều sẽ gửi thông báo để DN nắm thông tin, khắc phục hoặc giải trình. Đây là cơ chế cảnh báo sớm, minh bạch, giúp DN nhận biết rõ điểm dừng pháp lý và có thời gian điều chỉnh.
Còn theo đánh giá của ông Phạm Ngọc Lang - Phó viện trưởng Viện Doanh Trí, Luật BHXH 2024 và các văn bản hướng dẫn làm rõ ranh giới giữa hành vi “chậm đóng” và “trốn đóng” là một bước tiến rất cần thiết và tích cực. Quy định này tạo ra sự minh bạch, khách quan; giúp phân định rõ ràng giữa DN gặp khó khăn thực sự về dòng tiền (dẫn đến chậm đóng) và DN cố tình chây ỳ, chiếm dụng quỹ (trốn đóng). Điều này không chỉ bảo vệ quyền lợi chính đáng của NLĐ mà còn tạo ra một môi trường kinh doanh công bằng hơn - nơi các DN tuân thủ không bị cạnh tranh bất bình đẳng bởi những đơn vị cố tình làm sai.
Trước quy định mới với mức phạt tăng mạnh và nguy cơ bị xử lý hình sự khi trốn đóng BHXH, nhiều DN tỏ ra rất lo ngại. Một số đơn vị chủ động rà soát lại hồ sơ, khẩn trương khắc phục các khoản nợ đọng, song cũng xuất hiện hiện tượng “lách luật” như ký hợp đồng thời vụ, thuê ngoài lao động hoặc chuyển sang hình thức cộng tác viên để giảm đóng BHXH.
Cũng theo ông Lang, trong bối cảnh kinh tế còn nhiều thách thức, việc siết chặt quản lý luôn đòi hỏi DN phải rà soát và chuẩn bị kỹ lưỡng hơn trong khâu quản trị tài chính. Tuy nhiên, với một DN đã xác định tuân thủ là cốt lõi, đây là áp lực để “làm đúng” và “làm tốt” hơn, chứ không phải áp lực để “đối phó”. Việc tuân thủ đóng BHXH không xuất phát từ nỗi lo bị xử lý hành chính hay hình sự mà đến từ trách nhiệm cốt lõi với NLĐ - những người đồng hành cùng DN.
Chính vì vậy, để bảo đảm quyền lợi cho NLĐ, các DN đã và đang thực hiện các biện pháp như: Ưu tiên dòng tiền (trong kế hoạch tài chính, DN luôn ưu tiên nguồn tiền cho quỹ lương và các khoản đóng BHXH, BHYT, BH thất nghiệp. DN luôn xem đây là khoản chi bắt buộc, phải được bảo đảm như nghĩa vụ thanh toán cho nhà cung cấp chiến lược); chuẩn hóa quy trình nội bộ (DN có quy trình phối hợp rõ ràng giữa bộ phận nhân sự (tính toán, đối chiếu) và bộ phận kế toán (thực hiện thanh toán) để bảo đảm dữ liệu chính xác và việc nộp tiền diễn ra đúng hạn, tránh sai sót kỹ thuật); tăng cường minh bạch và đối thoại (DN công khai thông tin đóng BHXH qua các kênh nội bộ (email, bảng tin) để NLĐ có thể tự kiểm tra và giám sát, thậm chí hướng dẫn cho nhân viên biết cách tính để nhân viên tự tính toán và kiểm chứng. Khi có bất kỳ khó khăn nào (nếu có), DN sẵn sàng đối thoại thẳng thắn với NLĐ về tình hình để tìm giải pháp).
Bên cạnh đó, DN phải chuyển từ tư duy “bị động phản ứng” sang tư duy “chủ động phòng ngừa” bằng việc: Rà soát lại danh sách NLĐ thuộc diện tham gia BHXH, tránh bỏ sót hoặc kê khai thiếu; bố trí nhân sự theo dõi, nắm bắt thông tin từ cơ quan quản lý, kịp thời khắc phục khi đã trót “bỏ sót” hoặc “làm sai”; DN cần thực hiện kiểm toán pháp lý và tư vấn tuân thủ.
Nguyệt Hà
