Châu Á - Thái Bình Dương đã và đang trải qua nhiều biến động, cả tích cực lẫn tiêu cực. Tái cấu trúc kinh tế, chuyển đổi xanh, biến đổi khí hậu ngày càng gia tăng. Thay đổi nhân khẩu học và chuyển đổi số đang đặt ra nhiều vấn đề cần giải quyết. An sinh xã hội – theo đó, cũng cần nhìn nhận lại, không chỉ là “lưới an toàn”, mà nên là “một công cụ trao quyền kinh tế - xã hội, mang lại sự ổn định, thịnh vượng và khả năng phục hồi”.
An sinh xã hội cần toàn diện và được định hướng
Trên khắp châu Á - Thái Bình Dương, nhiều người lao động đã và đang phải trải qua những gián đoạn do rủi ro khí hậu ngày càng gia tăng; thị trường việc làm biến động và bất bình đẳng ngày càng sâu sắc. Đây không phải là những mối đe dọa trừu tượng, mà đã tạo nên thách thức sinh kế hiện hữu cho hàng trăm triệu người trong khu vực - Điều này khiến An sinh xã hội trở nên cấp thiết.
Theo các chuyên gia, nếu được “thiết kế và triển khai thông minh”, An sinh xã hội có thể thúc đẩy tiến bộ kinh tế toàn diện hơn trong ngắn hạn và trung hạn; hướng đến một xã hội bảo đảm hơn, có khả năng ứng phó nhanh hơn và hiệu quả hơn trước các cú sốc. Các cơ chế an sinh xã hội hiệu quả giúp hộ gia đình duy trì hoạt động trong thời gian dài; cho phép người lao động chuyển đổi suôn sẻ từ việc làm cũ sang việc làm mới; hỗ trợ chăm sóc và an sinh cho người cao tuổi; đồng thời, mang lại cho con người sự tự tin để chuyển đổi sang các kỹ năng, công việc và dự án kinh doanh mới.
Mặc dù hơn 50% dân số châu Á - Thái Bình Dương được hưởng ít nhất một chế an sinh xã hội, cao hơn một chút so với mức trung bình toàn cầu nhưng phạm vi bao phủ vẫn chưa đồng đều và mức độ bảo đảm còn hạn chế. Các chế độ phúc lợi liên quan đến công việc vẫn ở mức cực kỳ thấp, với chỉ 13,5% người lao động tham gia BH thất nghiệp và chỉ 30,5% người lao động được bảo đảm chế độ tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp.
Tại Hội nghị Quốc tế lần thứ 4 về Tài trợ phát triển được tổ chức tại Sevilla (Andalusia - Seville, Tây Ban Nha) gần đây, các nhà lãnh đạo toàn cầu đã kêu gọi tăng đầu tư vào an sinh xã hội/bảo trợ xã hội ít nhất 2% mỗi năm. Tuy nhiên, ở một số quốc gia, an sinh xã hội vẫn bị xem là chi phí, hơn là một khoản đầu tư chiến lược. Tư duy này – theo các chuyên gia, cần phải thay đổi. An sinh xã hội cần toàn diện, được định hướng bởi hệ thống dữ liệu kết nối, cập nhật sẽ mang lại lợi ích cao và phải được coi là “một điểm cộng trên bảng cân đối kế toán”.
Việc mô hình hóa và hệ thống an sinh xã hội dựa trên AI hiện nay có thể giúp giảm chi phí thất nghiệp; giảm áp lực lên hệ thống y tế và giảm tác động tiêu cực liên quan đến tâm lý xã hội. Điều này đã được chứng minh trong đại dịch Covid-19; chẳng hạn như khi công nghệ số hỗ trợ các biện pháp để tiếp cận nhóm đối tượng mục tiêu. Ngày nay, AI ngày càng được sử dụng rộng rãi để thu thập thông tin chi tiết có giá trị từ nhu cầu của người thụ hưởng và cải thiện việc cung cấp dịch vụ an sinh xã hội.
Không nên chờ đến khi khủng hoảng xảy ra mới hành động
Vì vậy, các Chính phủ không nên chờ đến khi khủng hoảng xảy ra mới hành động. Trái lại, nên đầu tư sớm vào các hệ thống an sinh xã hội, nâng tầm toàn diện và thích ứng sẽ tạo ra chính sách và thực tiễn kinh tế, chính trị - xã hội tốt. Những năm gần đây, “bức tranh” an sinh xã hội của châu Á - Thái Bình Dương cho thấy những tác động tích cực từ việc cải thiện hệ thống an sinh xã hội.
Tại Philippines, Chương trình Hỗ trợ Thuyền viên Vịnh Barangay đã hỗ trợ hiệu quả cho đối tượng thuyền viên trên các tàu đánh cá thương mại bị mất thu nhập trong thời gian quốc gia này áp lệnh cấm đánh bắt cá nhằm khôi phục nguồn lợi cá. Bên cạnh đó, thuyền viên còn được bố trí công việc tạm thời liên qua đến bảo vệ môi trường như dọn vệ sinh bãi biển và kênh rạch.
Tại Indonesia, Chính phủ cung cấp các khoản hỗ trợ tiền mặt cho hộ gia đình có thu nhập thấp, nhằm mục đích hạn chế việc tiêu thụ hàng hóa có nguồn gốc từ rừng; đồng thời, khuyến khích kích cầu hàng hóa trên thị trường.
Đạo luật Người lao động tự do dựa trên Nền tảng Rajasthan tiên phong của Ấn Độ năm 2023 nhằm vào nền kinh tế tự do, thành lập một Ủy ban phúc lợi và một quỹ An sinh xã hội chuyên biệt, được bảo đảm bởi một khoản thuế đánh vào các giao dịch dựa trên Nền tảng.
Các chính sách an sinh xã hội và thích ứng với biến đổi khí hậu có chung mục tiêu là giảm thiểu tình trạng dễ bị tổn thương và xây dựng khả năng phục hồi. Các Chính phủ có thể giải quyết cả mục tiêu giảm nghèo, lẫn bảo vệ môi trường bằng cách kết hợp bảo đảm an sinh xã hội với quá trình chuyển đổi xanh đang diễn ra. Các quốc gia đang hướng tới sự hội nhập này đều cần có ý chí chính trị bền vững và coi việc đầu tư vào con người là trọng tâm cho sự phát triển của quốc gia.
Đối tác quốc tế đóng vai trò quan trọng trong việc giúp các quốc gia đạt được các mục tiêu đặt ra. Ngân hàng phát triển đa phương và cơ quan của Liên Hợp Quốc có thể giúp các Chính phủ thiết kế, tài trợ và mở rộng hệ thống an sinh xã hội; đặc biệt, là trong bối cảnh người lao động thu nhập thấp và dễ bị tổn thương do biến đổi khí hậu.
Ngoài ra, cần nhấn mạnh nhu cầu về các giải pháp cụ thể để thúc đẩy phát triển lực lượng lao động toàn diện; việc mở rộng hệ thống an sinh xã hội là điều cần thiết để tạo điều kiện chuyển đổi công bằng sang nền kinh tế xanh và xanh lam – nhất là đối với các nhóm dân số dễ bị tổn thương nhất trong khu vực đang phải đối mặt với khó khăn, thách thức phức tạp. Những hành động này sẽ giúp châu Á - Thái Bình Dương hạn chế việc tụt hậu so với phần còn lại của thế giới. Việc ưu tiên an sinh xã hội như một khoản đầu tư chiến lược cho phát triển sẽ cho phép các quốc gia có bước phát triển mới, nếu vượt qua được thách thức.
Tùng Anh (Theo ESCAP)
